Blinde vlekken: ‘druk, druk, druk’ of ‘stress, stress, stress’?

De Week van de Werkstress en uw bedrijf: pas op voor blinde vlekken!

Ook dit jaar brengt het Ministerie van SZW de scherpe kantjes van de arbo-omstandigheden extra onder de aandacht door de Week van de Werkstress uit te roepen. Die focus is zeker geen overbodige luxe, want stress is een hele concrete en reële factor in het leven van werkend Nederland. In een economie gebaseerd op targets, rendement en persoonlijke prestaties is stress op de werkvloer een serieus probleem in elke sector van het bedrijfsleven. Werkstress is daarmee financieel gezien potentieel een forse kostenpost voor elke werkgever en ondernemer. Het ligt aan de wortels van de belangrijkste oorzaak van ziekteverzuim onder jonge werknemers: burnout. Zelfs als werkstress niet tot direct verzuim leidt, is het een remmende invloed op de ontwikkeling en de prestaties van werknemers: foute boel dus. Hoog tijd om eens goed te kijken of u zelf de potentiële stressfactoren binnen uw bedrijf in de peiling heeft. Veel werkgevers hebben slecht zicht op de stressfactoren waar hun medewerkers mee kampen. Een bredere kijk op werkdruk en werkstress kan verhelderend werken.

Werkdruk of werkstress? Zicht op de werkvloer en verder

De Inspectie SZW ziet werkstress als speerpunt in haar toezicht op de werkvloer. Toch is werkstress niet hetzelfde als het concept werkdruk dat de Arbowet hanteert. Dat leidt al snel tot misverstanden. Als werkgever wilt u natuurlijk netjes aan de Arbowet voldoen, vanuit de beste bedoelingen: ook naar uw medewerkers toe. Toch kunnen uw mensen gebukt gaan onder werkstress, zelfs als u aan alle eisen rond werkdruk voldoet. Simpel gesteld is sprake van te hoge werkdruk zodra een werknemer niet kan voldoen aan de eisen die worden gesteld aan zijn of haar werk. De werklast en de belastbaarheid van de werknemer zijn niet in balans. Zo’n onbalans kan bijvoorbeeld worden veroorzaakt door te veel of te zware taken, ongeschikt materiaal, onvoldoende tijd en vaardigheden, of onhaalbare eisen. Vaak heeft u dit soort factoren als werkgever wel aardig in beeld, of u wordt door uw werknemers op werkdruk gewezen, als de bedrijfscultuur dat toelaat tenminste.

Werkstress is een veel breder begrip dan werkdruk. Hier vallen naast de genoemde werkdrukfactoren ook veel psychosociale variabelen onder. Zo kunnen bijvoorbeeld intimidatie, agressie of pesten op de werkvloer enorme stressfactoren zijn voor individuele medewerkers of complete teams en afdelingen. De prestaties gaan er al snel onder lijden wanneer iemand zich belemmerd voelt bij de uitvoering van zijn of haar functie. Vaak gaan mensen met minder zin naar hun werk, of zelfs met tegenzin, zolang ze gebukt gaan onder dit soort invloeden. Toch is het scala aan oorzaken van werkstress nog veel breder dan werkdruk en stressfactoren op de werkvloer, en hier schuilt het grootste gevaar voor werkgevers als het gaat om de genoemde blinde vlekken. Heel veel stress wordt namelijk veroorzaakt buiten het werkzame leven om, terwijl het toch direct en indirect de uitvoering van het werk beïnvloedt.

Werkstress werkt niet alleen door onder werktijd

Als werkgever heeft u mensen in dienst, elk met een heel mensenleven om hun dienstverband heen. Natuurlijk heeft u een band met uw mensen en weet u vaak wel van de belangrijkste gebeurtenissen die ze meemaken. Toch is het meestal geen doen om een goed beeld te hebben van wat er precies speelt in al die levens. Daar komt nog bij dat we de moeilijkere, stressvolle zaken liever niet aan de grote klok hangen. Juist die negatieve gebeurtenissen kunnen als stressfactor mee gaan wegen in de prestaties onder werktijd. Ruzies met partners zijn een voorbeeld, maar ook familieproblemen kunnen zwaar meetellen. Andere factoren zijn bijvoorbeeld de last van mantelzorg of problematische schulden. De levensstijl van uw werknemers is misschien wel de grootste blinde vlek die we tegenkomen. Een gebrek aan beweging kan negatieve gevolgen hebben voor de stemming en prestaties onder werktijd, net als ongezonde factoren zoals (overmatig) roken en drinken. Ook zaken als drugsgebruik en bijvoorbeeld slaapmedicatie kunnen als zand in de machine gaan fungeren. Stuk voor stuk zaken waar uw medewerkers moeilijk zelf het gesprek over aan zullen gaan, maar wel allemaal elementen het verschil kunnen maken tussen lekker en gezond werken of gestrest en geremd zijn bij het uitvoeren van een functie.

Werkstress: gedeelde verantwoordelijkheid voor de lange termijn

In elk leven speelt wel eens iets en gelukkig lossen veel problemen zichzelf weer op. Helaas is juist langdurige stress schadelijk, waardoor ziekteverzuim op de lange duur steeds reëler wordt. Stress op en om het werk is dan ook een gezamenlijk probleem – en een gezamenlijke verantwoordelijkheid – van u en uw werknemers. Bescherming tegen werkdruk is een wettelijke vereiste., maar bescherming tegen werkstress is bittere noodzaak. Het loont daarom om werkdruk als nauw begrip uit te breiden naar het volgende concept van werkstress:

Werkstress is alles dat de duurzame inzetbaarheid bedreigt.

Met deze ruimere definitie voorkomen we dat u als werkgever problemen over het hoofd ziet vanuit de vraag: “is dit wel werkgerelateerd?” Het gaat hier om een omslag in het denken van beide partijen, die wordt gemaakt vanuit een duidelijk gedeeld belang: de blijvende inzetbaarheid en goede prestaties van uw mensen op de werkvloer.

Wat gaan we eraan doen?

De nadruk ligt hier op ‘we’. Werkstress is een gezamenlijk probleem van werknemer en werkgever. Dat maakt het terugdringen van werkstress tot een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De eerste stap in het aanpakken van werkstress is meteen de belangrijkste: het scheppen van openheid en ruimte om problemen bespreekbaar te maken. Zonder dialoog geen oplossingen. Als werknemers hun problemen niet durven te bespreken, missen beide partijen de kans op verbetering.

Natuurlijk is het openen van zo’n gesprek voor veel ondernemers gemakkelijker gezegd dan gedaan. U bent bezig met uw bedrijf, dus met uw passie: voor een ingewikkelde dialoog over psychosociale problemen en gevoelige onderwerpen heeft bovendien lang niet iedereen de juiste talenten in huis. Op dat punt kan een arbeids –en organisatiedeskundige (A&O-deskundige)de juiste persoon zijn om het proces in goede banen te leiden. Juist deze arbo-expert opereert op het snijvlak van economie en welzijn, of in andere woorden, tussen de werksfeer en de (geestelijke) gezondheidssfeer. Om een beeld te geven van een mogelijke aanpak van werkstress, schets ik in grote lijnen hoe we dit als MijnKennis arboteam zouden kunnen benaderen.

Laat belast niet omslaan in overbelast

Een arbo-expert weet als geen ander dat het voor heel veel werknemers een enorme opluchting is om te merken dat er ruimte is om in vertrouwen te praten. Omdat werkstress vaak draait om uiterst gevoelige zaken, bieden het beroepsgeheim en de vertrouwensfunctie van de arbodeskundige een groot voordeel in de dialoog. Daar komt nog bij dat veel stressgerelateerde problemen worden versterkt en in stand gehouden door gevoelens van machteloosheid. Het idee geen invloed uit te kunnen oefenen op de oorzaken van werkstress werkt verlammend en verergert de situatie. Daarom gaan we als arbodeskundigen niet alleen een open en vertrouwelijk gesprek aan: we draaien in dat gesprek de zaken om. De nadruk ligt voor ons niet op wat er fout gaat of wat het probleem is. We richten ons op de tegenovergestelde vraag: wat wil en wat kan de werknemer juist wel? Op deze manier maken we de vaak abstracte en ongrijpbare problematiek hanteerbaar. Het perspectief van de mogelijkheden is oplossingsgericht. Er ontstaat lucht om na te denken over manieren om beter en minder stressvol te kunnen werken, waardoor een eerste afslag wordt geboden op de weg richting uitval, burnoutklachten en ziekteverzuim. Deze verschuiving van het perspectief biedt ruimte voor zowel de werknemer als de werkgever om de werkstress aan te pakken en te verminderen, door het probleem hanteerbaar en behapbaar te maken. Zo bewegen we binnen een vertrouwensrelatie richting duurzame, blijvende inzetbaarheid, gedragen door een medewerker die de taaklast stukje bij beetje weer kan dragen. Succeservaringen zijn cruciaal om het verloren vertrouwen in de situatie te herstellen. Dat maakt de specifieke vaardigheden en kennis van een arbodeskundige tot een prachtige toolkit om de hardnekkige blinde vlekken rond werkstress in brede zin en duurzaam aan te pakken.

Geen symptoombestrijding

Zodra er ruimte is voor een gesprek in vertrouwen, kan de arbo-expert een begin maken met het in kaart brengen van de problemen en de mogelijkheden om die problemen op te lossen. Daarbij hangt veel af van de specifieke aard van de werkstress, waar de eerder besproken werkdrukfactoren een belangrijk onderdeel van kunnen zijn. Mogelijke oplossingen kunnen gezamenlijk in beeld worden gebracht. Hierbij valt te denken aan instrumenten als de risico-inventarisatie met nut, waarin op de oorzaken van de stress en druk wordt ingezoomd. Psychosociale problemen lenen zich vaak voor allerlei relatief eenvoudige interventies, zodra de oorzaak en de gewenste toestand (wat wil en kan de werknemer) in beeld zijn. Schuldhulpverlening kan een voorbeeld zijn, maar ook een zorgplan voor de mantelzorger of een doorverwijzing bij verslavingsproblematiek kan verrassend goed werken. Ongezonde leefstijlpatronen lenen zich vaak heel goed voor het opzetten van een bedrijfssport arrangement waar u uw medewerkers fitter en gemotiveerder mee kunt maken, terwijl de onderlinge samenwerking erdoor kan verbeteren op manieren waar geen teamuitje tegenop kan.  Een andere vaak gehoorde klacht die aan werkstress vooraf kan gaan is cultuurverandering op het werk. Flexibel blijven is moeilijk als een afdeling op de schop gaat. Kennis en vaardigheden kunnen tekort schieten, collega’s verdwijnen uit beeld, ethische bezwaren rond een nieuwe werkwijze kunnen prestaties in de weg staan, en, niet onbelangrijk, een ervaren gebrek aan steun van leidinggevenden kan gemotiveerde medewerkers tot wanhoop drijven.

Koek, ei en perspectief

Ook hier gaat het er vooral om dat de werknemer ervaart dat de problemen hanteerbaar worden. Misschien is alles niet direct weer koek en ei, omdat er een lange weg moet worden bewandeld voordat de problemen echt zijn opgelost, maar het perspectief op verbetering en de openheid van een dialoog kunnen voorkomen dat iemand bezwijkt onder de last van werkdruk en werkstress. Zo voorkomen we samen uitval en verzuim, maar misschien nog belangrijker: we bieden echte hulp en verlichting aan het hele sociale systeem rondom de werknemer, waar uw mensen en hun gezin, maar zeker ook collega’s, leidinggevenden en u als werkgever nadrukkelijk bij horen.

Een hoger plan

Met dit speciale blogartikel willen we u er als MijnKennis Arbodeskundigen vooral van bewust maken dat elke ondernemer blinde vlekken heeft op het netelige gebied van werkdruk en werkstress. Nog belangrijker is onze boodschap dat er veel gedaan kan worden om die blinde vlekken in het zicht te krijgen. Daarmee komen plotseling nieuwe en onvermoede mogelijkheden in beeld. Zo biedt de Week van de Werkstress een mooi aanknopingspunt om alle partijen een nieuw perspectief te bieden. Het gaat om perspectieven op verbetering waar uiteindelijk iedereen van kan profiteren. Elke medewerker wil graag zijn of haar werk zo goed mogelijk doen, in zo aangenaam en productief mogelijke omstandigheden. Uiteindelijk is dat ook in uw belang als werkgever. Wie lekker in haar of zijn vel zit, presteert merkbaar beter. Daarom is het wegnemen van werkstress een gezamenlijke verantwoordelijkheid en tegelijk een gezamenlijk belang. Werkstress is een bron van ellende voor alle betrokken partijen, direct of indirect, maar uiteindelijk is het een keiharde en pijnlijk concrete vorm van verspilling van productiviteit en vermogen. In de Week van de Werkstress is het hoog tijd om de blinde vlekken in beeld te krijgen om uw bedrijfsresultaat samen met het bedrijfswelzijn naar een hoger plan te tillen!